Buğday Yetiştiriciliği: Buğday Nasıl Yetiştirilir?
Buğday, dünyanın hemen her yerinde farklı formlarıyla en çok tüketilen besinlerin başında yer alır. Sofralarda tüketilen ekmekten bulgura kadar pek çok gıdanın ana unsurunu oluşturur. Bu nedenle doğru ve verimli bir şekilde yetiştirilmesi son derece önemlidir. Buğday, hemen her iklimde yetiştirilebilen bitki türleri arasında yer alır. Ancak buğday yetiştiriciliğinde dikkat edilmesi gereken bazı hususlar, ürünün hasadından alınacak verimi doğrudan etkileyebilir.
Buğday yetiştiriciliği her yıl aralıksız devam eden bir süreçtir. Çiftçiler hem yerel hem de ulusal pazarda yoğun talebi karşılamak için buğday üretimine ara vermeden devam ederler. Ayrıca buğdayın ekim, hasat ve muhafaza kolaylığı da bulunur. Çiftçilerin buğday üretimi işine ağırlık vermelerinde bu kolaylıkların da etkisi vardır.
Buğday yetiştiriciliğinde iklim, ekim yöntemleri, sulama teknikleri, gübreleme, hasat şekli gibi pek çok değişken etkilidir. Bu sebeple buğday tarımında maksimum faydanın sağlanabilmesi için tüm bu değişkenler hakkında tam ve doğru bilgiye sahip olmak gerekir. Sağlıklı, kaliteli ve maksimum verimde buğday elde edebilmek için ekim zamanı, ekim derinliği gibi kriterlerin yanı sıra ekilecek çeşidin seçimine dikkat edilmelidir. Bu bileşenler bazen toprak, bazen hava, bazen ise su kaynaklı olarak üretimi tehdit edebilir.
Buğday Yetiştiriciliğine Dair Tüm Detaylar
Buğday yetiştiriciliğinde verim artışı için dikkat edilmesi gereken noktalar şu şekilde sıralanabilir:
- İklim (yağış, sıcaklık, nem oranları),
- Toprak yapısı,
- Ekim zamanı ve derinliği,
- Hasat yöntemleri ve dönemleri,
- Sulama,
- Gübreleme,
- Hastalıklarla ve zararlılarla mücadele.
Buğday yetiştiriciliği genel olarak kuru ve sulu koşullarda ekim şeklinde iki farklı yetiştirme yönteminden biri seçilecek yapılır. Bunlardan; kuru koşullarda ekim yönteminde buğday ekildikten sonra toprak nadasa bırakılabilir ya da bir sonraki buğday ekim dönemine kadar toprağa mercimek ve benzeri tahılların ekimi yapılabilir. Buğday-nadas ya da buğday-mercimek yöntemlerinin her ikisinde de toprak kuru koşullarda ekime hazırlanır. Sulu koşullarda ekimde ise buğday ekimi sonrası toprağa genellikle çapa bitkileri ya da pamuk ekilir. Bu şekilde yapılan buğday tarımında, bir sonraki buğday ekiminden önce toprak mutlaka bitki artıklarından temizlenmelidir. Buğdayın sulu ya da kuru koşullarda üretiminde ekim nöbetinin uygulanması, ortaya çıkabilecek kök hastalıklarının önüne geçilebilmesi açısından son derece önemlidir. [1]
Buğday Hangi İklimde Yetişir?
Buğdayın dünya üzerinde en çok yetiştirilen tarım ürünleri arasında yer almasının en önemli nedeni, farklı iklim tiplerinde gelişim gösterebilen bir yapıda olmasıdır. Hemen her iklim koşuluna kolayca uyum sağlayabilen buğday, ılık ve nemli ortamlarda maksimum verimlilikte yetiştirilebilir. Sıcaklığın 5-10 ºC ve nemin %60’ın üzerinde olduğu koşullar, buğdayın gelişimi için en uygun koşullardır. Ayrıca yağış rejiminin yıllık 500-600 mm³ bandında seyrettiği yerlerde buğday üretimi optimal düzeydedir. [2] Özellikle yağışın bu aralıkta seyrettiği bölgeler, en fazla üretimin yapıldığı yerlerdir. Belirtilen buğday yetiştirme koşulları yılın farklı dönemlerinde her iklim tipinde ortaya çıkabilir. Bu nedenle buğday tarımı için özel bir iklim tipinden söz etmek doğru olmayacaktır. Kısacası optimal koşulların sağlandığı her türlü iklimde buğday tarımı yapabilmek mümkündür. Koşullar göz önüne alındığında Türkiye’de buğday yetiştiriciliğinin en yoğun yapıldığı bölgeler İç Anadolu Bölgesi’dir. En az buğday yetiştirilen bölge ise Karadeniz Bölgesi olarak görülür.
Buğday Ekim ve Hasat Zamanı
Buğdayın ekiliş ve hasat edilme dönemleri farklı iklimlerde farklı zamanları işaret edebilir. Ülkemizde buğday, Ekim ayının ortasında ekilmeye başlar ve Kasım ayının ortalarına kadar ekim işlemi devam eder. Buğday ekiminde bu tarihlere uyulması verimli buğday hasadı için son derece önemlidir. Ekim işleminin yapılmasında geç kalmamaya özen gösterilmelidir. Sonbahar aylarında ekilen buğdaylar Mayıs-Ağustos ayları arasında hasat edilebilir. Ekimde olduğu gibi hasat döneminde de geç kalınmamalıdır. Geç hasat mahsulün tarlada yanmasına ya da çeşitli toprak hastalıklarına yakalanmasına sebep olabilir. Ancak geç hasadın en önemli problemi dane dökülmesidir. Buğday hasadında daneli yapının korunaklı bir şekilde toplanmasına özen gösterilir. Biçerdöver yardımıyla hasat etme yöntemi kullanılabilir. [3]
1 Dekara Kaç kg Buğday Ekilir?
Bir dekarlık alana kaç kilogram buğday ekileceğini belirleyen ana unsur kullanılan ekim yöntemidir. Makineli yapılan ekimde bir dekarlık alana ortalama 16-18 kilogram buğday tohumu ekilmesi yeterlidir. Böylelikle daha az miktarda tohum kullanarak aynı alandan daha fazla verim elde etmiş olurlar.
Buğdayda Sulama ve Gübreleme
Tüm tarımsal üretimlerde olduğu gibi buğday tarımında da başarılı sonuçlar elde edilebilmesi için ekinlerin iyi yetiştirilmesi gerekir. Bitkilerin yetiştirilme süreci, aynı zamanda kaliteli ürün elde edilmesini de sağlar. Buğday sulama sıklığı ve gübreleme teknikleri, ekinlerin sorunsuz yetişmesi için son derece önemlidir.
- Gübreleme: Gübrelemede kullanılacak gübre miktarı ve gübre içeriği, toprak tahlilleri sonucunda belirlenir. Ayrıca hangi gübre çeşidinin tercih edileceği iklime, buğdayın hangi amaçla kullanılacağına, ekilecek tohum miktarına da bağlıdır. Özellikle kullanılacak fosfor ve azot oranları toprak analizi ve diğer değişkenlerin durumu neticesinde ortaya çıkar. Türkiye’deki toprak yapıları ve iklim koşulları baz alındığında gübrelemede genellikle fosforun tamamı, azotun ise ⅓ ya da ⅕ oranı kullanılır. [5] Gübrelemenin iki türü bulunur. Bunlar taban gübrelemesi ve üst gübreleme şeklinde isimlendirilir. Taban gübrelemesi ekim öncesi ya da ekim esnasında yapılabilir. Burada gübreleme ekinin konumuna göre 5-6 cm sağa ya da sola yapılır. Ayrıca 6-8 cm aşağı gübreleme de yapılabilir. [6] Üst gübreleme ise kardeşleme dönemi ile sapa kalkma dönemi arasında yapılan gübrelemeye verilen isimdir. Bu gübrelemede faktörleri belirleyen en önemli unsur yağış ya da sulama ile toprağın ıslanmasıdır.
Taban ve üst gübrelemenin yanı sıra ülkemiz topraklarının Zn açısından fakir olması ve buğday veriminde önemli rol alan Zn gübrelemesi önem arz etmektedir. Özellikle kardeşleme döneminde ve veya bayrak yaprak döneminde yapraktan yapılacak Zn uygulaması buğdayda hem verime hem de kaliteye etki edecektir.
- Sulama: Buğdayda sulama genellikle sapa kalkma dönemi sonrası yapılır. Bitki, bu dönemden başlayarak süt olum dönemine kadar suya ihtiyaç duyar. Ancak toprağın nem durumuna göre sulama ihtiyacı tespit edildiği takdirde farklı dönemlerde de sulama yapılabilir. Bunun için nem çubukları kullanılarak toprağın nemlilik oranı tespit edilir.
Buğday Yetiştiriciliğinde Zararlılarla Mücadele
Buğday yetiştirme sürecinde hastalıklar ve zararlılarla mücadele konusu nihai verime ulaşabilmek açısından önemlidir. Türkiye’de ekin dönemi boyunca en sık rastlanılan zararlıları şu şekilde sıralamak mümkündür:
- Ekin Kurdu: Kemirgendir. Bitkinin farklı bölgelerini kemirerek zarar verebilir.
- Ekin Güvesi: Bir kelebek türüdür. Ekinleri yiyebilir ve bitkinin kökten türemesine engel olabilir.
- Süne: Emici yapıdadır. Yaprak ve danelere emerek zarar verebilir.
- Kımıl: 4 halkası bulunan hortumu ile emerek zarar verir.
- Yabani Otlar: Toprakta kendiliğinden ortaya çıkan otlardır. Özellikle verimin azalmasında büyük role sahiptirler. [7]
Bu zararlıların her bir farklı mücadele şekilleri kullanılarak ekinden uzaklaştırılır. Zararlılarla mücadele işlemi yapılmadığı takdirde ekin zarar görebilir ve elde edilen ekin kalitesi düşebilir. Siz de buğday yetiştiriciliğinin püf noktalarına dikkat ederek, daha verimli bir hasat dönemi geçirebilirsiniz.
[1] https://tarfin.com/blog/bugday-yetistiriciligi-nasil-yapilir
[2] https://www.tohumgubre.com/sayfa/bugday-yetistiriciligi-ve-puf-noktalari#
[3] http://www.tarimkutuphanesi.com/bugday_yetistiriciligi_00033.html
[4] https://egitim.tarimorman.gov.tr/adana/Belgeler/L%C4%B0FTLER/04%20Serpm%20Ekim.pdf
[6] https://www.toros.com.tr/Documents/GenelIcerikler/bugday%20ve%20arpada%20dengeli%20gubreleme.pdf
[7] https://ankomer.com/Sayfa.aspx?pid=64&cid=0&Lang=TR