Elma, dünyanın her iki yarım küresinde de uygun iklim şartlarında yetiştiriciliği yapılan bir meyve türüdür. Peki ülkemizde elma hangi bölgede yetişir? Ülkemizde de yabani türler dahil birçok kültür elması türü yetişir. [1] Çünkü, Türkiye’nin genelinin iklimi ve toprak yapısı elma yetiştiriciliğine uygundur. Elma, ülkemizde üretim miktarı ve dikim alanı en fazla olan ılıman meyve türüdür [2]
Elma Nerelerde Yetişir?
Elma, Antarktika dışında dünyanın neredeyse her yerinde yetişir. Ilıman iklim bölgelerinde ve tropikal iklim bölgelerinin yüksek kesimlerinde ise dünyanın geri kalanına göre daha yaygındır. [3] Elma yetiştiriciliğine en uygun iklim koşulları 30-50 0C enlemler arasıdır. Ülkemiz bu enlemler arasında yer aldığından elma yetiştiriciliği için gereken iklim koşullarına sahiptir. [4]
Elma toprak özellikleri bakımından ise çok fazla seçici değildir. Daha çok alt toprak yapısı önemlidir. Alt toprak köklerin su içerisinde kalmayacağı ve yayılmalarını engellemeyecek bir yapıda olmalıdır. pH derecesi 6-6,5 ve kireç miktarı normal olan, yeterli humusa ve neme sahip, geçirgen, tınlı, tınlı-kumlu ya da kumlu-tınlı topraklar elma yetiştiriciliği için optimum özelliklere sahiptir. [4]
Türkiye’de En Çok Elma Yetiştirilen Bölgeler
Kuzey Anadolu, kültür elması yetiştirmeye oldukça uygun bir coğrafyadır. Elma yetiştiriciliği, yabani elmanın yayılma alanlarına paralel olarak ülkemizde en çok kuzeyde Karadeniz kıyısı ile İç Anadolu Bölgesi’nin yaylaları arasında kalan geçiş bölgeleri ve güneyde Göller Yöresi ’nde yapılır. [4] 2021 yılı verilerine göre ülkemizde yetiştirilen 4,5 milyon ton elmanın %25,2’si yani yaklaşık dörtte biri Isparta’da yetişmiştir. Isparta’yı %12,3 ile Niğde, %11,9 ile Karaman takip etmektedir. Dikim alanı büyüklüğü bakımından ise ilk sıra Niğde’nindir. [5]
Elma Çeşitleri Nelerdir?
Elma çeşitleri dünyanın varoluşundan günümüze kadar doğal seleksiyon, tesadüf çöğürleri ve kendiliğinden olan mutasyonlarla ortaya çıkmıştır. Modern elma yetiştiriciliğinde ise türler arasında ve türler içinde hibridizasyon ve melezleme ıslahı yolu ile kalite ve verimi nispeten daha yüksek çeşitler üretilmiştir.
Dünyada ticareti en fazla yapılan elma türleri, 19. yüzyılın sonlarından günümüze kadar Kuzey Amerika, Japonya, Avrupa, Rusya, Avusturalya ve Yeni Zelanda’da yapılan çalışmalar sonucu üretilmiştir [3]. Yabani ve kültür formlarının genetik farklılıkları ve botanik özellikleri elma sınıflandırmasını karışık hale getirmekte ise de konunun otoriteleri tüm kültür elmalarını Malus domestica (Bork) adı altında toplamaktadır. [1] Bu elma çeşitlerini meyve verme zamanlarına göre çok erken, orta ve geç mevsim olmak üzere üç gruba ayırabiliriz. Her üç gruba ait çeşitler ise aşağıdaki gibidir. [4]
- Çok erken mevsim elma çeşitleri: Vista Bella, Stark Earliest, Jersey Mac, Ozark Gold, Beacon, Summerred, Williams Pride
- Orta mevsim elma çeşitleri: Royal Gala, Prima, Red Free, Elstar Anna
- Geç mevsim elma çeşitleri: Starking Delicious, Red Chief, Golden Delicious, Mor Spur, Cooper 7 SB 2, Cooper 4, Jonagored, Super Early Stripe, Black Staymen, İmproved, Amasya, Starkrimson Delicious, Skyline Supreme, Fuji, Braeburn, Starkspur Golden, Yellow Spur, Mutsu, Granny Smith
ELMA ÇEŞİTLERİ ve ÖZELLİKLERİ;
- Amasya Elması: Amasya elmasının ağacı orta kuvvette büyür, yayvan taçlıdır. Uzun ömürlüdür. Meyveleri orta irilikte, kabuğu ince sert, güneş gören yüzü koyu, diğer taraftan açık kırmızı, yer yer yeşil renkli görülür. Meyve hafif yeşilimtırak beyaz, tatlı sulu, yeme olumundaysa kokulu ve gevrektir. Eylül ayının son haftalarında toplanır. Meyveler iyice saklandıktan sonra mayıs ayına kadar dayanabilir. Yılda birçok meyve verir ama ertesi sene dinlenir. Türkiye’nin hemen hemen her yerinde yetişir.
- Fuji: Fiji ağacı çok kuvvetlidir. Meyvesi kırmızı ile karışık turuncu sarı renktedir. Meyve az ekşi, sert dokulu ve suludur. Popüler elma cinslerinden birisidir. Ekim ayının sonlarına doğru hasat edilir. Soğuk hava deposunda 8 aya kadar dayanır. Tüm bölgelerde yetişebilir.
- Hüryemez: Ağaç kuvvetlidir ve genellikle yayvan büyür. Orta derece de verim alınır. Meyveleri iri, basık yuvarlak şekilli, sulu ve lezzetlidir. Kalitesi iyidir. Dayanıklıdır, uzun süre saklanabilir. Eylül ayının ikinci veya üçüncü haftasında toplanır. İç Anadolu bölgesinde yetişmektedir.
- Vista Bella: Ağacı çok kuvvetli, yana doğru dik ve yayvan şekilde gelişme gösterir. Çok erkenci bir meyve cinsidir. Meyveleri yassı, orta iriliktedir. Kabuklarının rengi yeşil, kırmızı karışımıdır. Meyvenin eti bol sulu ve serttir. Kalitesi çok iyidir. Ancak uzun süre depolanmaz. Haziran sonu temmuz ayı başlarında toplanılır. Ege, Marmara ve Akdeniz Bölgelerinde yetişen yaz mevsiminin bir meyvesidir.
- Jerseymac: Ağacı zayıftır. Yayvan gelişme göstermektedir. Verimi çok yüksektir. Meyveleri orta büyüklükte, yuvarlak bir yapısı vardır. Meyvenin kabuğu parlak yeşilimsi ve kırmızıdır. Meyve eti bol sulu, beyaz, aromalı, yeme kalitesi iyidir. Meyve kabuğu incedir. Uzun süre depolanamaz. Akdeniz, Marmara ve Ege Bölgelerinde yetişen yazlık bir cinstir.
- Stark Earliest: Ağacı zayıf ve orta kuvvetlidir. Yayvan şekilde gelişir. Alınan verim pek yüksek değildir. Meyveleri genelde küçük, kabuğu ince, güneş gören yüzü kırmızıdır. Yine Marmara, Akdeniz ve Ege Bölgelerinde yazlık bir çeşittir.
- Beacon: Ağacı kuvvetli ve verimi çok yüksek olan bir çeşittir. Meyvesi yuvarlak ve orta büyüklüktedir. Kabuk rengi koyu kırmızı, incedir. Meyve eti tatlı sulu, sert ve kokuludur. Rengi parlak kırmızıdır. Kalitesi çok iyi, taşınmaya elverişlidir. Her bölgede yetiştirilir.
- Summerred: Ağacı kuvvetli ve verimi yüksektir. Bir yıllık dallarda bile salkım şeklinde meyve verir. Meyveleri orta büyüklükte, yuvarlak, kabuğu canlı kırmızı renktedir. Ağustos ayının ilk haftası olgunlaşmaya başlar. Hemen hemen her bölgede yetişir.
- Gala: Dünya yetiştiriciliği yapılan elma cinsleri arasında en popüler olanıdır. Ağacın gelişme kuvveti orta seviyededir. Renkleri karışık kırmızı ve portakal rengindedir. Galanın albenisi yüksek cinslerdendir. Ağustos sonunda oluşur. Depolama ömrü 3-6 ay arasındadır.
- Top Red: Ağacı iri, verimi orta derecedir. Canlı kırmızı, parlak ve lezzetlidir. Eylül ayının son haftası hasat zamanıdır. Depolamaya uygun ve her bölgede yetişebilmektedir.
- Early Red One (Erovan): Verimi oldukça iyi ve güçlü bir ağaçtır. Erken meyveye yatar. Koyu kırmızı, gösterişli bir meyvedir. İri ve lezzetlidir. Eylül ayının son haftasında olgunlaşma gösterir. Her bölgede yetişir.
- Pinova: Küçük orta kuvvette, verimi yüksektir. Meyveler orta büyüklükte, koyu kırmızı renge sahiptir. Sulu ve lezzetlidir. Eylül ayının son haftası olgunlaşır. Hemen hemen her bölgede yetişir.
- Golden Delicious: Ağacı orta kuvvetlidir. Yayvan gelişir. Verimi çok yüksektir. Meyvesi büyüktür. Altın sarısı renge sahiptir. Kalitesi iyidir. Elma yetiştirilen bütün bölgelerde yetiştirme gösterebilir.
- Braeburn: Orta kuvvete sahip, düzenli ve verimli bir ağaçtır. Meyveleri orta iriliktedir. Kabuk rengi yeşildir, üzerinde kirli portakal kızarıklığı mevcuttur. Sulu ve lezzetlidir. Soğuk hava deposunda saklanabilir. Tüm bölgelerde görülür.
- Starking Delicious: Ağacı kuvvetli, yarı dik gelişir. Her yıl bol ürün verir. Verimi oldukça yüksektir. Meyvesinin rengi koyu kırmızıdır ve meyve iridir. Kalitesi iyidir. Elma yetiştirilen tüm bölgelerde görülür.
- Granny Smith: Ağacı zayıf ve orta kuvvetli, yayvan olarak gelişen ağaç cinsidir. Her yıl ürün verir. Kendine özgü ekşi bir tadı vardır. Rengi yeşil, üzerinde hafif donuk sarı renkler görülür. Ekim ayının ilk iki haftası toplanır. Karadeniz ve Marmara Bölgesi gibi nemli bölgelerde yetişir.
- Mondial Gala: Ağacı oldukça kuvvetli, hızlı ve iyi meyveler verir. Gala elması oldukça verimli bir cinstir. Çizgili, orta irili, kırmızımsı turuncu renktedir. Sulu, sert ve tatlıdır. Ağustos aylarında olgunlaşır. Uzun bir süre depolanmaz. İyi bir tozlayıcıdır. Her bölgede görülür.
Elma Hangi İklimde Yetişir? Elma Yetiştirmeye Uygun İklim Özellikleri
Elma ılıman ve soğuk ılıman iklim meyvesidir. Türkiye’de Ege Bölgesi’nde 500 metreden Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin sıcak ve kurak yerlerindeki 800 metreden daha yüksek yerlerde yetişir. Soğuk kışlara dayanıklı ve kış dinlenmesine çok ihtiyaç duyan bir meyve türüdür. Kış dinlenmesi sırasında odun kısımları -35°C – -40°C’ye, açmış çiçekler –2,2°C – -2,3°C’ye ve küçük meyveler ise -1,1°C – -2,2°C’ye dayanırlar.[4] Soğuğa dayanım ilkbahar aylarına doğru azalır. [2]
Elma Hangi Bölgede Yetişmez? Uygun Olmayan İklim Özellikleri
Elma yaz sıcaklıklarının 40°C’nin üzerine çıktığı, kış sıcaklığının -35°C – -40°C, çiçek döneminde -2,2°C – -2,3°C, küçük meyve döneminde -1,1°C – -2,2°C’nin altına düştüğü yerlerde yetişmez. 40 dereceye yaklaşan sıcaklıkta da bitki gelişimi yavaşlar veya durur. Daha yüksek sıcaklıklarda ise zararlanma görülmeye başlar. [4] Dolayısıyla Doğu Anadolu Bölgesi’nin kışların çok sert ve uzun sürdüğü kesimlerinde ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin yazları 40°C’den fazla sıcaklıkların görüldüğü kesimlerinde elma yetiştiriciliği yapmak oldukça zordur. İklim koşulları dahil yeterli ve kaliteli üretimi tehdit eden faktörlere karşı etkili çözümü Hektaş ürünleri arasında bulabilirsiniz.
[1]Kaygısız, H. Elma Yetiştiriciliği, İstanbul: Hasad Yayıncılık, 2004