Meyve ağaçlarının kış bakımına özen göstermek, meyve ağacı sağlığı ve verimi açısından büyük önem taşır. Soğuk aylarda yeterli bakımı sağlamak, sıcak aylarda mümkün olan en iyi mahsulü elde etmenizi sağlayacağından, dikkatle ele alınması gereken bir konudur. Toprağın yüzeyinde yuvalanabilecek larvaları ve yabani otları temizlemekten, haşere ve hastalık kontrolüne, soğuğa karşı koruma ve gübrelemeye kadar çeşitli bakım çalışmalarını kapsar. Meyve ağacı kış bakımı, kökleri kışın don zararlarından korur, bahçede hijyen sağlar, kış soğuğundan uzak tutar, zararlılar ve hastalıklarla mücadele etmeye imkan verir (1). Kış bakımı sayesinde bahçenizin verimini koruyup meyve ağaçlarının gelişimine yardım edersiniz.
Kış Aylarında Meyve Ağaçlarının Bakımı
Meyve ağaçları kış mevsimi boyunca aktif durumda olmasalar da yoğun sezona iyi bir başlangıç yapabilmek için özenli bakıma ihtiyaç duyarlar. Kış bakımına başlamak için öncelikle uygun koşulların oluşmasını, meyve ağacı kış bakımı için ağaçların dinlenmeye geçmesini beklemek gerekir.
Kış aylarında meyve ağacı bakımına onu soğuktan korumak için giydirerek ve malçlama teknikleri uygulayarak başlamak mümkündür (2). Ancak, narenciye gibi türlerin dinlenme zamanının geldiğini anlamak için bir süre soğuk havaya maruz kalmaya ihtiyacı olduğunu unutmamak gerekir. Daha sonra bahçe temizliği yapılır. Düşen ve çürüyen meyveleri ve hastalık barındırabilecek dökülmüş yaprakları temizlemek, bahçe hijyeni sağlamaya yardımcı olur. Kışın kurak zamanlarında yapılan budamalar, hastalık ve zararlılarla mücadeleyi destekleyen uygulamalar arasında yer alır. Kış budamasının ardından meyve ağacı kış bakımı; gübreleme ve hastalık-zararlılarla mücadele için ilaçlama ile devam eder (1).
Kış Aylarında Meyve Ağaçlarının Budanması
Meyve yetiştiriciliğinde kaliteli ve bol ürün alabilmek için toprak işleme, sulama, gübreleme, mücadele gibi tedbirlerin yanında her yıl budamanın da yapılması zorunludur. Meyve ağaçlarını budamak, daha sağlıklı ağaçlara ve daha verimli bir hasat sağlar. Kış mevsimi, meyve ağaçlarını budamak için en iyi zamandır. Meyve ağaçlarının kış budaması, şeklinin korunmasına ve dengelenmesine yardımcı olur. Zayıf, kalabalık ve yararsız büyümeyi ortadan kaldırır, ağacın bir sonraki büyüme döneminde gücünü artırır.
Çoğu meyve ağacı için en iyi budama ağaç uykudayken, tercihen kuru ve don olmayan havalarda yapılır. Kış aylarında meyve ağaçlarının budanması, güçlü bahar büyümesini teşvik eder. Ayrıca, ağacın yapısının, şeklinin, dökülen yapraklarının daha iyi görülmesine imkan verir. Kışın meyve ağaçları uykuda olduğundan, ağaç kesim nedeniyle çok daha az strese girer veya hiç girmez (3). Bu da, ağacın çiçeklenme ve meyve verme için daha fazla enerji depolamasına olanak tanır. Yapılma amacına göre farklı kış budaması türleri bulunur.
Sert ve yumuşak çekirdekli meyve ağaçlarında kış budamasının dışında hasattan sonra da budama yapılmalıdır. Çünkü bu meyve ağaçları bir yıl sonraki meyve gözlerini hasattan bir kaç sonrasında oluşturmaktadır. Hasattan sonra yapılan budama meyve gözlerinin çoğalmasını sağlar.
Meyve Ağacı Budamanın Amaçları
- Meyve ağaçlarını en kısa zamanda ürün vermeye başlatmak ve onları uzun süre verim çağında tutmak, yani meyve ağaçlarında fizyolojik dengeyi kısa zamanda oluşturmak ve bunu bir süre korumak.
- Gövde üzerinde ana dalları sayılarını ve dağılışlarını düzenleyerek meyve ağaçlarının sağlam, düzenli ve dengeli taç oluşturmalarını sağlamak.
- Meyve ağaçlarının bakımı, meyvelerin hasadını, zararlılarla savaş ve teknik işlerin uygulanmasını kolaylaştırmak.
- Kurumuş, hastalıklı, ekolojik ve mekanik etkilerle zararlanmış, kırılmış dallar ile birbiri üzerine binmiş, ya da zayıf olan açılı dalları kesmek.
- Meyve ağaçlarında karbon asimilasyonunu arttırmak amacıyla, ışığın ağaçların iç kısımlarına daha iyi girmesini sağlamak ve yaprak yüzeylerini artırmak.
- Bazı meyve tür ve çeşitlerinde görülen peryodisiteyi önlemek veya azaltmak yani bazı meyve ağaçlarının bir yıl bol bir yıl az meyve verimini dinlenmelerini düzenleyerek her yıl düzenli meyve verimini sağlamak.
- Meyvelerin kalitelerini iyileştirmek.
Meyve Ağacı Budamanın Faydaları
- Gövde üzerinde ana dalların sayıları ve dağılışları düzenlenerek meyve ağaçlarının sağlam, düzenli ve dengeli bir taç oluşturmaları sağlanır.
- Meyve ağaçlarının en kısa sürede ürün vermesine yardımcı olunur.
- Güneş ışığından ağacın iyi bir şekilde faydalanması sağlanmış olur.
- Budama ile meyve iriliği, meyve kalitesi ve meyve kabuk renklenmesi artar.
- Ağaç büyüklüğü ve dalların sıklığı direk kontrol altına alınabilir.
- Püskürtülerek yapılan ilaçlamanın etkinliği artırılabilir.
- Hastalıklı ve kuru dallar alınarak mücadeleye yardımcı olunur.
- Alet ve ekipmanların çalışabilmesi için gerekli boşluklar oluşturulmuş olur.
- Verimden düşen ağaçlar budama ile gençleştirilerek yeniden verimli ağaçlara dönüşmeleri sağlanır.
- Bazı meyve türlerinde görülen bir yıl çok bir yıl az veya hiç ürün vermeme durumu azaltılmış olur.
- Hasat daha kolay yapılır.
Meyve Ağaçlarının Budama Zamanı
Budama zamanı, meyve ağacının büyümesini, kesimlere karşı göstereceği tepkiyi, verimini ve ekonomik ömrünü etkiler. Budama kış ve yaz (yeşil) olmak üzere iki ayrı mevsimde yapılabilir. Budama zamanı, meyve ağacının toplu büyümesini, kesime karşı göstereceği tepkiyi, verimini, fizyolojik ve ekonomik ömrünü etkiler. Budama kış ve yaz (yeşil) olmak üzere iki ayrı ve zıt mevsimlerde yapılır.
Kış Budaması
Kışı ılık geçen yerlerde meyve ağaçlarının kış dinlenmesine girmelerinden sonraki süre, budama bakımından, en uygun bir zaman dilimidir. Ancak kışı sert geçen yerlerde şiddetli donlardan önce, budamanın yapılması doğru olmaz. Meyve ağaçlarını budamak için en uygun dönem, yaprak dökümünü izleyen günlerle ilkbahar gelişme periyodunun başlaması arasında geçen dönemdir.
Yaz Budaması:
Yaz boyunca meyve ağaçlarında sürgünlerin seyreltilmeleri, uç alma, bükme, eğme, dalların birbiriyle karşılıklı olarak bağlanmaları ve açıların genişletilmeleri, daraltılmaları gibi yapılan işlemlerin tümüne yaz budaması denir. Yaz budamasında anaç, meyvelerin daha iyi renklenmelerini sağlamak, vejetatif gelişmeyi düzenlemek, kış aylarında yapılacak budama işlemlerini azaltmak ve derim işleri ile kültürel etkinlikleri geliştirerek kolaylaştırmaktır. Yaz budaması özellikle meyve ağaçlarının şekillendirme yıllarında yapılması gerekli olan önemli bir teknik işlemdir. Meyve ağaçlarında, yaz budaması ilkbahar gelişme periyodunun sonu ve yaz gelişme periyodu içerisinde sürgünler odunsulaşmaya başladıktan sonra yapılabilir. Genellikle ağaçlar üzerinde şekli bozan, büyümeleri istenmeyen gelişmeleri ama yardımcı dalların zararına olan dallar kesilerek çıkartılabilir yada eğilip bükülebilir. Bazı dallar da açıları genişletilerek gelişmeden alıkonulabilir.
Yaz ve kış budamaları haricinde meyve ağaçlarında;
Gençleştirme Budamaları
Gençleştirme budamalarının temel amacı, yaşlı bir ağacın canlılığını, dolayısıyla üretkenliğini ve meyve kalitesini artırmak, dallarını önceki sezonlardan daha fazla meyve verecek seviyeye getirmektir. Gençleştirici budamanın bir diğer önemli amacı da genç bir ağaç üzerine aşılama veya tomurcuklanma yoluyla çeşidi çoğaltmak için kullanılabilecek aşı kalemi üretmektir. Kış mevsimi gençleştirme budamaları, kesimlerin çevresinde yeni sürgünlerin büyümesini teşvik eder. Hareketsiz mevsimde bir dalın kesilmesi yeni bir büyüme hareketi oluşturur (4). Ağaçlar uzun süre bakımsız kalmışsa gençleşme sürecinin tamamlanması iki üç yılı bulabilir.
Form Budamaları
Şekil budaması da denilen form budamalarının yapılış biçimi iklim ve bölge koşullarına göre farklılık gösterir. Meyve ağacının üzerinde yan dallar meydana getirirken ana dallarla oluşturacağı açı dikkate alınarak uygulanır. Bu açıya bağlı olarak dalların meyve yükü taşıma kapasitesi artabilir. Kışın yapılan form budaması sayesinde ağaçlara çok farklı şekiller verilebilir. Bu şekiller arasında en bilinenleri arasında goble, doruk dallı, piramit, palmet şekli budama yer alır (4). Kurak bölgelerde doruk dallı ve piramit şekli budama daha fazla tercih edilirken, yağışın yoğun olduğu yerlerde ise goble ve palmet şekli daha çok kullanılır.
Ölü Dal Budamaları
Hasarlı ve hastalıklı dalların ortadan kaldırılması amacıyla ölü dal budaması yapılır. Böylece ağacınız zarar görmüş dallarını iyileştirmek için fazladan enerji harcamak zorunda kalmaz. Kesim yaparken, her zaman geldiği gövde veya dalla aynı hizada olacak şekilde dalı budamanız önemlidir (4). Tüm kesimleri aynı hizada tutmak, ağacın küçük dallara sahip olmasını önler. Hizalama, ayrıca, görünümü iyileştirmenin yanı sıra istenmeyen büyümeyi de önlemenize olanak tanır.
Budama Araçlarının Dezenfeksiyonu
Ağaçları budamadan önce dikkat edilmesi gereken en önemli konulardan biri de malzemelerin temizliğidir. Budama yaparken kullandığımız aletler eğer dezenfekte edilmezse ağaçtan ağaca, bahçeden bahçeye hastalıkların bulaşmasına neden olabilirler. Çok basit yöntemlerle budama aletlerinin dezenfeksiyonu sağlanabilmektedir.
Piyasada ticari olarak satılan çamaşır suları bu iş için kullanılan en pratik solüsyondur. Çamaşır suyunun bir kısmına karşılık 5 kısım su katılarak oluşturulan solüsyonla gayet sağlıklı bir dezenfeksiyon sağlanabilir. Bu karışımla budamada kullandığımız makaslar, testereler vb. bir bahçeden diğerine geçerken veya hastalıklı olduğundan şüphelendiğimiz ağaçların budanmasından sonra temizlenmesi gerekir. Böylece hastalıkların diğer ağaçlara ve bölgelere bulaşması önlenmiş olacaktır.
Kış Aylarında Meyve Ağaçlarının Gübrelenmesi
Sonbaharda ağaçlar, yeni dallar ve yapraklar çıkarmaya odaklanmadan, yaklaşan soğuk havaya hazırlanması gerektiğinden ağaçların beslenmesi bırakılmalı ve sakince kış uykusuna girmelerine izin verilmelidir. Büyümeyi teşvik etmemek amacıyla sonbaharda gübreleme yapılması tavsiye edilen uygulamalardan değildir. Bununla birlikte, kış mevsiminin özellikle son ayları, meyve ağaçlarını gübrelemeye başlamak için iyi bir zamandır. Yılın bu zamanı meyve ağaçları nitrojene, fosfora, potasyuma ve kalsiyuma ihtiyaç duyabilir. Ayrıca, toprağın pH seviyesinin ayarlanması gerekebilir. Magnezyum eksikliği varsa biraz magnezyum desteği sağlanabilir. Ancak temelde makro besinlere ihtiyaçları olur (5).
Kompost veya organik madde türü gübre kullanacaksanız, bu tür gübrelemenin de bahardan önceki erken bir zamanda yapılması önerilir. Çünkü, kompost içindeki artık materyalin toprak tarafından emilmesi için belirli bir süreye ihtiyaç vardır. Bu maddeler toprak tarafından işlenip dönüştürüldükten sonra köklere ve ağaca ulaşmayı başarabilir. Organik gübreyi meyve ağaçları kış uykusundan uyanmadan hemen önce uygulamayı tercih edebilirsiniz.
Kış Aylarında Meyve Ağaçlarının İlaçlanması
Kış mevsimi, tüm meyve ağaçlarında ilaçlama spreylerinin zamanıdır. Yaprak tomurcuklarında saklanarak kışı geçiren böcek yumurtalarını yakalamak için bitki yağı spreylerinden faydalanılır. Mantar sporlarını yok etmek amacıyla aynı spreyi bir bakır oksiklorür sprey ile karıştırarak kullanılabilir. Yağ ve bakır bazlı spreyler, koruyucu ilaçlama uygulamaları arasındadır, genel temizlik amacıyla da etkilidir. İlkbahardaki tomurcuk patlamasına kadar kış boyunca kullanıma uygundur (5). Geniş spektrumlu fungisitler, kahverengi nokta, kabuk, siyah nokta, botrytis gibi mantar hastalıkları için sezon başında uygulanabilir. Yaprak kıvrılmasını kontrol etmek için, kış boyunca, tomurcuklanmadan önce ve yaklaşık iki hafta sonra önleyici olarak arılar için toksik olmayan bakır bazlı sprey kullanabilirsiniz (6).
Püskürtme sürüklenmesini en aza indirmek için rüzgarlı bir günde ilaçlama yapmamaya özen gösterebilirsiniz. Düşen yaprakları toplayıp alanı yabani otlardan arındırmak, enfekte olmuş bitki materyallerini kompost yerine çöpe atmak ilaçlama yaparken dikkat edilmesi gerekenler arasındadır. Ağaçlarınızı etkileyebilecek çok sayıda haşere ve hastalık vardır, iyi bir ilaçlama yöntemine yatırım yapmak size zaman kazandırır ve olası kayıplarınızı önleyebilir. Hektaş’ın bitki koruması sağlayan kış mücadele ilaçları bahçeniz için sunduğu etkili çözümlerden yararlanabilirsiniz.
Kaynakça
- https://gardenerspath.com/plants/fruit-trees/winterize/
- https://extension.tennessee.edu/publications/Documents/SP307-G.pdf
- https://www.ankara.bel.tr/files/3315/8814/1597/15-MEYVE_YETSTRCLG_compressed.pdf
- https://www.ankara.bel.tr/files/4114/3893/6355/BUDAMA_SUNUM.pdf
- https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/33572/mod_resource/content/0/MEYVE%20BAH%C3%87ELER%C4%B0NDE%20YILLIK%20BAKIM%20%C4%B0%C5%9ELER%C4%B0-DERS%20NOTU.pdf
- https://extension.unh.edu/resource/home-fruit-spray-schedule-fact-sheet-0