Domates Yetiştiriciliğine Dair Her Şey: Domates Nasıl Yetiştirilir?
Domates yetiştiriciliği dünya çapında en çok gerçekleştirilen sebze üretimlerinin başında gelir. Diğer sebzeler ile karşılaştırıldığında nispeten daha zahmetsiz bir yetiştirilme sürecine sahip olan domates zengin içeriği sayesinde insan sağlığı için de oldukça faydalıdır. Eşsiz lezzeti ve ilgi çekici renkleri ile öne çıkan domates bitkisini bazı noktalara dikkat ederek kolay bir şekilde yetiştirebilirsiniz. Toprak konusunda çok seçici olmayan ve geniş bir sıcaklık aralığında yetişebilen domates bitkisi ülkemizde birden fazla alanda verimli bir şekilde yetiştirilir.
Domates Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır?
Domates yetiştiriciliği konusu yaygın olarak merak edilir. Domates yetiştiriciliği gerekli şartlar sağlandığında oldukça kolaydır. Domates fidelerini toprağa şaşırtıktan sonra uygun gün ışığı, sıcaklığı ve nemi sağladıktan sonra gelişmesine ve meyve vermesine tanıklık edebilirsiniz. Toprak seçici (aşırı yüksek pH’lar, taban suyunun yüksek olduğu topraklar vb toprak yapıları hariç) bir bitki olmayan domatesin yetiştirilebilmesi için besin bakımından zengin toprak, uygun sıcaklık, uygun ışık miktarı ve bütün bunlara göre oluşturulmuş bir sulama düzeni yeterlidir. Ayrıca bölgelere göre çeşit seçimlerinin yapılması önem arz etmektedir. Aynı zamanda verimli bir domates üretimi için zirai mücadele, zararlılara karşı alınacak önlemler ve bitkinin gelişimi için kullanılacak besinlerin doğru zaman ve dozlarda kullanılmaları gerekmektedir. Domates yetiştiriciliğinde önem taşıyan bazı detaylara dikkat edilerek verimli bir hasat elde edilebilir.
Domates Yetiştirme Koşulları Nelerdir?
Yetiştirme döneminde sıcaklık -2°C’ye düşerse bitki tamamen zarar görecektir. Sıcaklığın 14°C derecenin altına düştüğü zamanda ise olgunlaşma gecikir ve verim düşer. Domates bitkisinin büyümesi için en uygun sıcaklık 22-26°C arasındadır. Sıcaklık 15°C’nin altına ve 35°C’nin üstüne çıktığı zaman meyve tutumunda düzensizlikler görülebilir. Gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkının 8-12°C derece olması beklenir. 11°C altındaki sıcaklıklarda çiçekler açar ancak tozlanma ve döllenme açısında problemler yaşanabilir. İyi bir tozlanma ve döllenme için sıcaklığın en az 16-17°C den yüksek olması gerekir. Genel olarak ısı 24 derecenin üzerine çıktığında seralar havalandırılmaya başlanmalıdır. Oransal nem %65- 70 olmalıdır. Döllenme için ise nemin %70-80 olması gerekir.
Domates Hangi Toprakta Yetişir?
Uygun bir domates üretimi için toprak da önem taşır. Fakat domates bitkisi yapısı gereği toprak seçici bir bitki değildir. Birçok farklı toprak türü domates bitkisinin gelişimi için uygun olabilir (kumlu topraklardan killi topraklara kadar). Bu bitkinin ülkemizde ve dünyada bu denli yaygın yetiştirilmesinin en temel sebeplerinden biri de seçici olmamasıdır. En iyi sonucu alabilmek için;
Domates; derin yapılı, drenajı iyi, taban suyu sorunu olmayan, iyi havalanan, su tutma kapasitesi yüksek ve organik madde bakımından zengin toprakları sever. Tuzluluğa dayanıklıdır. pH değerleri 6 – 7 arasında olan topraklarda en iyi sonuçları verecektir.
Domateste Dikim Öncesi Toprak Hazırlığı
Dikim işlemlerine başlamadan önce yapılması gereken şey toprağı hazırlamaktır. Bu anlamda en doğru sonucu almak için mutlaka toprak analizi yaptırmak gerekir. Toprak analizleri doğrultusunda bitkinin ihtiyacı olabilecek gerekli besin elementleri taban gübreleri aracılığıyla toprağa verilir. Sera yetiştiriciliğinde taban gübrelemesi; bazı yerlerde damlama sulama sistemleri ile verilirken bazı yerlerde de granül gübre uygulamaları ile yapılmaktadır. Sonrasından son kez sulama yapılır ve toprak tava geldikten sonra dikim işlemine başlanabilir.
Örtü Altı Domates Yetiştiriciliği
Örtü altı domates yetiştiriciliği, seralar veya plastik örtülerin altında yapılan domates yetiştiriciliği anlamına gelir. Bu yöntem, dışarıdaki şartlardan etkilenmeden daha kontrollü ortamlar sağlar ve daha erken ve daha uzun bir hasat dönemi sunar. Örtü altı yetiştiricilik, daha fazla verimli bir yetiştirme imkanı sunar ve hastalıklardan ve zararlıların etkisinden koruyabilir.
Örtü altı domates yetiştiriciliğinin farklı yönleri arasında kontrollü ortam öne çıkar. Seralar veya plastik örtüler sayesinde ortam nem, sıcaklık, rüzgar ve güneş ışığı gibi faktörler daha kontrollü bir şekilde yönetilebilir. Bunun yanı sıra dışarıdaki şartlardan bağımsız olarak, seralar veya plastik örtüler altında domatesler daha erken ve daha uzun bir süre boyunca yetişebilir. Böylece seralar veya plastik örtüler altında yetişen domateslerin üretimi dışarıdaki şartlardan bağımsız olarak sürekli olarak yapılabilir.
Örtü altı yetiştiricilikte domates ülkemizde ilk sırayı almaktadır. Örtü altı yetiştiricilikte yoğunluk Akdeniz Bölgesi’nde gibi görünse de; son yıllarda ülkemizin hemen hemen her bölgesinde örtü altı yetiştiricilik yapılmaktadır. Özellikle termal suların olduğu bölgelerde topraksız kültür yetiştiriciliği hızla yaygınlaşmaktadır.
Açık Tarla Domates Yetiştiriciliği
Açık tarla domates yetiştiriciliği, açık alanlarda (toprakta) domates yetiştiriciliği anlamına gelir. Bu yöntem toprakta, çiftliklerde veya bahçelerde yapılabilir. Açık tarla yetiştiriciliği, seralar veya plastik örtüler gerektirmez ve doğal şartlarda (güneş ışığı, nem, sıcaklık vb.) bitkilerin büyümesini sağlar. Ancak dış faktörler (hastalıklar, zararlılar, iklim koşulları vb.) bitkilerin verimini etkileyebilir, hastalıklardan ve zararlılardan korunma gerekli olabilir. Açık tarla domates yetiştiriciliği, daha ucuz ve daha yaygın olarak yapılabilir. Doğru zaman ve doğru dozlarda gübre uygulamalarının yanı sıra hastalık ve zararlılarla da mücadele zamanında yapılır ise verim ve kaliteye etki edecektir.
Domates Türkiye’de Nerede Yetişir? Serada Yetişir mi?
Domates, ılık ve sıcak iklimlerde yetişen bir bitki türüdür. Soğuklardan hiç hoşlanmaz. Ülkemizde bu kadar çok üretilmesinin sebeplerinden biri de iklim koşullarının gayet uygun olmasıdır. Türkiye’de domates yetiştiriciliği en çok Ege bölgesinde yapılır. Bu bölgenin iklim koşulları domates bitkisinin yetişmesi için optimum düzeydedir. Ege bölgesini Akdeniz ve Marmara takip eder. Türkiye’de en çok Antalya (ağırlıklı örtü altı), Bursa (sanayilik yetiştiricilik) ve sonrasında Manisa (sanayilik yetiştiricilik) şehrine domates yetiştirilir. Son yıllarda özellikle sanayilik domates yetiştiriciliği İç Anadolu Bölge’sinde de yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu bölgede havanın kuru olması nedeni ile; sanayilik üretim için en önemli kriterleden biri olan kuru madde miktarının yüksek olması nedeni ile bölge popüler hale gelmiştir. Domates yetiştiriciliği sera içerisinde de yapılabilir. Bu sayede ülkemizde iklim açısından elverişli olmayan bölgelerde de domates üretimi yapılır. Serada domates yetiştiriciliği yapılırken nem oranına dikkat etmek ve uygun havalandırma gerçekleştirmek önemlidir. Sera içerisinde örtü altı yetiştiricilik yapılırken koşullar kontrol altında olduğundan daha erken hasat elde edilir.
Domateste Dikim Hangi Aralıklarla Yapılmalıdır?
Eski zamanlarda ise tohum ekilerek yapılırken; günümüzde fide fideliklerde yetişmiş fideler ile yapılmaktadır. Çiftçinin hangi çeşit ve tip de üretim yapacağına kararından sonra fideler fideliklere sipariş edilmekte; sonrasında üretim alanlarına dikimler yapılmaktadır.
Domateste fidelerin dikim işleminde kullanılacak sıra arası ve sıra üzeri bırakılacak aralıklar çeşidin sırık veya yer çeşidi oluşuna, büyüme ve yayılma kuvvetine, toprak şartlarına ve yapılacak bakım işlerinin elle veya makineli olarak yapılmasına göre ya da sıranın çift ya da tekli olması göre değişebilir. Örneğin;
Sırık domateste, dikim tek sıralıysa; sıraların aralığı 80cm, sıra üzeri aralıksa 60cm civarında olmalıdır.
Sırık domateste, dikim çift sıralıysa; sıraların aralığı 120cm, sıra üzeri aralıksa 60x40cm civarında olmalıdır.
Domates için Toprak Hazırlığı
Dikim yapılacak fidelerin uygun büyüklüğü 5-6 gerçek yapraklı olduğu dönemdir. Bu dönemde fidelerin uzunluğu 15 -20cm civarındadır. Dikim işlemine başlamadan önce şunlara dikkat etmek gerekir; fidelerin dikimi mutlaka donlar geçtikten sonra yapılmalıdır. Toprağın tava gelmiş olması gerekir. Dikim sabah erken saatlerde ya da akşam serinliğinde yapılmalıdır. Günün sıcak saatlerinde dikim yapılmaz. Fidelerin ilk yaprakları toprak üstünde kalmalıdır. Kök bağazı, 1-1,5 cm civarında toprakla örtülmelidir. Can suyu çok önemlidir. Fideler dikilir dikilmez can suyu verilmelidir.
Domates Ne Zaman Hasat Edilmeli?
Domates meyvesinin hasadı üretimin yapıldığı bölgeye göre değişiklik gösterebilir. Ortalama olarak domates bitkisi dikimden 7-12 hafta sonra meyveler hasada hazır duruma gelir. Bütün domates bitkilerinin %60-70’inin meyveleri olgunlaştığında hasada başlanabilir. Dilimsiz, kırmızı renkli, bol etli ve az çekirdek evli domatesler hasat edilebilir.
Domates Hasadı Sonrası
Hasat edilen domatesler 10 derece ya da daha yüksek sıcaklıklarda muhafaza edilebilir. Lojistik dayanıklılığı düşük olan domatesin hasat zamanı da depolama süresine göre değişiklik gösterebilir. Örneğin uzun mesafelerde taşınacak ya da uzun süre depolanacak domates meyveleri tam olgunlaşmadan hasat edilebilir. Hasat gerçekleştirildikten sonra tarlanın sulanması sağlıklı bir gelişime zemin hazırlar.
Domates Gübreleme ve Sulama
Domates Gübreleme programı yapılmadan önce mutlaka toprak analizin yapılması gerekmektedir; çıkan sonuca göre ana gübreleme programı çıkarılmalıdır. Ancak iklim koşullarına, bitkinin gelişim durumuna göre ana gübrelemeye ek uygulamalar yapılabilir. Hem bitkinin hem de meyvenin en çok istediği elementlerin başında; N, P, K, Ca ve Mg gelmektedir. Bu elementler bitkilerde oransal olarak; %39 K2O, %25 N, %25 CaO, %4 P2O5 ve %7 MgO iken meyvede; %57 K2O, %29 N, %6 CaO, %5 P2O5 ve %3 MgO olarak karşımıza çıkmaktadır.
Domates bitkisi ortalama olarak besin ihtiyaçlarının %20’sini fide döneminde, %45’ini olgunlaşma döneminde ve %35’ini çiçeklenme döneminde karşılar. Toprak yapısının besin açısından elverişsiz olduğu durumlarda gübreleme tercih edilebilir. Taban gübresinin pek tercih edilmediği domates yetiştiriciliğinde damlama gübre kullanılabilir. Gübrelemenin nasıl yapılacağı, hangi gübrenin kullanılacağı toprak analizine ve bitki gelişimine göre değişiklik gösterir.
Domates Yetiştiriciliğinde Zararlılarla Mücadele
Her bitkide olduğu gibi domates bitkisine de zarar veren, kimi zaman bitkiyi tamamen işlevsiz kılarak öldüren zararlı türler bulunur. Yaygın olarak görülen domates zararlılarından bazıları domates güvesi, mildiyösü, pas akarı ve mozaik virüsüdür. Zararlılar ile mücadele için doğal koruyucular kullanılabilir. Aynı zamanda zirai ve kimyasal ilaçlar da tercih edilebilir. Hangi yöntemin tercih edileceği yine toprak yapısına, iklime, bitki gelişimine göre değişiklik gösterebilir.