Türkiye’de 100 milyona yaklaşan zeytin ağacı sayısı ile zeytin yetiştiriciliği ekonomide önemli bir yer tutar. Bununla beraber zeytin yetiştiriciliği nasıl yapılır sorusunun yanıtı da sıklıkla araştırılan konulardan biridir. Her tarım faaliyetinde olduğu gibi zeytin yetiştiriciliği yaparken de bazı parametrelere dikkat etmek gerekir. Zeytin ağaçlarının genel ihtiyaçları doğrultusunda gelişim için uygun ortamı hazırlayabilir ve yüksek verim alabilirsiniz.
Zeytincilik Nasıl Yapılır?
Zeytin yetiştiriciliğinde dikim, sulama, hastalık-zararlılarla mücadele ve hasat aşamalarının her birinin farklı gereklilikleri bulunur. Her bir aşama uygun şekilde gerçekleştirildiği takdirde zeytin ağaçlarından yüksek verim almak mümkün olur. Zeytin yetiştirilmesi diğer ağaç türlerine nazaran daha meşakkatli ve uzun süreli olan bir ağaçtır. Zeytincilik şu şekilde yapılabilir:
- Dikim: Zeytin ağaçlarının dikiminin yapılacağı alan özenle seçilmelidir. Bazı zararlı türleri toprakta 20 yıla kadar yaşayabilir ve ilerleyen zamanlarda zeytin ağaçlarına zarar verebilir. Aynı zamanda toprağın yapısı, besin zenginliği, geçirgenliği de zeytin ağaçlarının verimini direkt olarak etkiler. Sık ve drenaj değeri düşük olan topraklara zeytin ağacı dikimi yapmak verim almayı imkansız kılar. Zira yağış dönemlerinde toprak suyu geçirmediği için su birikir ve bu zeytin ağaçlarına, köklerine zarar verebilir. Dikim aşamasında dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da ağaçların pozisyonlarıdır. Günümüzün modern tarım uygulamalarında daha fazla verim alabilmek için ağaçların sık ve dar aralıklarla dikilmesi tercih edilir. Fakat bu sadece uygun topraklarda uygulanmalıdır. Besin değerinin yeterli olmadığı topraklara sık dikim yapmak verimi düşürür. Aynı zamanda zeytin ağaçlarının kökleri birbirine temas ettikten sonra rekabet etmeye başlar ve sürgün üretimi düşer. Sık dikim bir diğer dezavantajı da hasat döneminde zorluk oluşturmasıdır. Birbirine çok yakın dikilen ağaçlar için hasat dönemi geldiğinde ağaçlar arasındaki boşluk dar olduğu için sadece bazı hasat yöntemleri tercih edilebilir ve bu da süreci daha meşakkatli kılar. Ancak günümüzde sık dikime uygun çeşitler ile bahçe tesisleri hızla artmaktadır. Sık dikim yapılan alanlarda makinalı hasat yapılmaktadır.
- Sulama: Zeytin ılıman kış mevsiminden sonra sıcak yaz aylarının yaşandığı Akdeniz, Ege gibi bölgelerde yetişir. Bu nedenle sulama ve yağış miktarı zeytin yetiştiriciliğinde önem taşır. Zeytin yetiştiricileri ağaçlarını haftada bir veya ayda bir periyodik aralıklarla sular. Genel geçer bir zeytin ağacı sulama aralığı belirtmek mümkün değildir. Sulama sıklığı hava sıcaklılarına göre değişim gösterir. Zira her ağacın yetiştiği, geliştiği ortamın doğal şartları ve ağacın yapısı değişiklik gösterebilir. Zeytin ağaçları yeterli miktarda su olmadan yetişemez. Uygun su ve nem miktarı olmadıktan sonra zeytin ağaçlarından verim almak mümkün değildir. Fakat birçok ağaç türünde de olduğu gibi su ve nem miktarının dengede tutulması gerekir. Gereğinden fazla sulama ve nem zeytin ağaçlarının gelişmesini engellerken aynı zamanda çeşitli zararlıların oluşmasına neden olabilir. Bulunduğunuz bölgenin yağış miktarını, toprak geçirgenliğini ve sıcaklığını dikkate alarak uygun bir sulama aralığı belirleyebilirsiniz. Zeytin ağaçları genel olarak 650-800 mm yağışa ihtiyaç duyar.
- Budama: Zeytin yetiştiricileri yıllar geçtikçe düşen verimi korumak amacıyla budama yöntemine başvurur. Zeytin ağaçları binlerce yıl yaşayabilir ve en verimli dönemleri ilk yüzyıl içerisindedir. Budama yapmak yıllar içinde yapısı değişen ve meyve üretimini azalan zeytin ağacının yenilenmesine olanak tanır. Gelişmekte olan zeytin ağacının gövde yapısına uygun bir budama yapmanız gerekir. Budama yaparken zeytin ağaçlarının sert rüzgarları karşılayabilecek bir biçim kazanmasını sağlamalısınız. Aynı zamanda hasat dönemi yaklaştıkça ve meyve sayısı yükseldikçe artan ağırlığın da gövde tarafından karşılanabilmesini budama ile sağlamalısınız.
- Hasat: Zeytin ağaçlarında hasat dönemi büyük oranda değişiklik gösterir. Zira zeytin yetiştiricileri bu aşamada kendi ağaç dikim pozisyonlarına ve zeytinleri kullanım amaçlarına göre hasat yöntemleri arasından bir tercih yapar. Zeytinyağı yapımında kullanılacak zeytinler için farklı, direkt tüketmek için kullanılacak zeytinler için farklı bir hasat yöntemi tercih edilmelidir.
Zeytin Yetiştiriciliğinde Önemli Detaylar
Zeytin yetiştiriciliği diğer tarım uygulamalarına nazaran daha meşakkatli bir süreç gerektirir. Yetiştiricilerin süreç boyunca her aşamada titizlikle hareket etmesi ve yüksek verimi garantilemesi gerekir. Zeytin yetiştiriciliğinde dikkat edilmesi gereken bazı önemli detaylar şunlardır:
- Zeytin ağaçları soğuk bölgelerde gelişemez. -7 derecesinden düşük olan bölgelerde zeytin üretimi verimli olmayabilir. Fakat bu derece genel, ortalama bir derecedir. Asıl önemli olan düşen sıcaklığın bir önceki sıcaklık arasındaki fark, rüzgar şiddeti, oranı, nem seviyesi ve yağış miktarıdır.
- Zeytin ağaçları 1000 yıldan fazla yaşayabilir fakat en verimli zamanlar 40-60 yaşları arasındadır. Zeytin ağaçları 5-8 yaş aralığında meyve vermeye başlar.
- Zeytin ağaçları köklerini derinlere ulaştırır. Bu sayede besin değeri çok yüksek olmayan topraklarda da küçük ölçekte zeytin üretimi mümkün olur.
Zeytin Hangi İklimde Yetişir?
Zeytin ağaçlarının yetiştirildiği iklim, verimlilik açısından büyük önem taşır.. Zeytin ağaçları ılıman ve sıcak bölgelerde gelişim gösterir. Sert olmayan, ılıman geçen kış mevsiminden sonra sıcak ve güneşli bir yaz mevsiminin yaşandığı bölgeler zeytin üretimi için uygundur. Zeytin ağacı dikimi için yıllık ortalama sıcaklığı 15-20 derece arasında olan bir bölge belirleyebilirsiniz. Bunlarla beraber çok sıcak ve kurak iklimlerde zeytin ağacı gelişim göstermez. Aynı zamanda nem oranının yüksek olduğu tropikal iklimlerde de zeytin yetiştirmek mümkün olmayabilir.
Zeytin ağaçlarından verim alınabilmesi için nem, sıcaklık ve yağış faktörlerinin birbirlerini destekleyici şekilde arada çok fark bırakmadan bulunması önem taşır. Zeytin ağaçları aynı zamanda aşırıya kaçmamakla birlikte bir miktar soğuğa da ihtiyaç duyabilir. Zeytin soğuklama ihtiyacı 600-1000 saat arasında çeşide göre değişir.
Zeytin Dikim ve Hasat Zamanı
Zeytin ağaçlarının uygun bir gelişim gösterebilmesi için dikim zamanı önem taşır. Yüksek verim alabilmek için ise hasat dönemini doğru şekilde belirlemek gerekir. Zeytin ağaçları dikim zamanı bulunulan bölgeye göre değişiklik gösterir. Don tehlikesinin bulunduğu bölgelerde zeytin ağaçları ilkbahar aylarında yapılabilir. Bu bölgelerde dikim zamanında don tehlikesinin tamamen bittiğinden emin olmanız gerekir. Don tehlikesinin bulunmadığı bölgelerde zeytin ağaçlarının kasım ayından başlayan ve şubat ayı sonunda biten dönemde ekilmesi uygundur.
Zeytin Gübre ve Sulama
Zeytin yetiştiriciliğinde gübreleme ve sulama birçok faktöre göre değişiklik gösterebilir. Yetiştiriciler bulundukları bölgenin sıcaklığı, nemi, rüzgarı ve toprak yapısına uygun bir sulama aralığı belirlemelidir. Gübreleme yapılırken de yine toprak yapısı ve ağacın gelişim tablosu göz önüne alınmalıdır. Her iki faktörde de dengesiz ve gereksiz uygulamalar zeytin ağaçlarına zarar verir. Gereğinden fazla sulamalar zeytin gelişimini olumsuz etkilerken aynı zamanda zararlıların türemesi için uygun bir ortam oluşturur. Zeytinyağı yapımında kullanılacak zeytinler direkt tüketilecek zeytinlere nazaran daha az suya ihtiyaç duyar.
100 kg verim için saf 1,2 kg/da N, 0,4 kg/da P, 4-5 kg/da K ve 0,2 kg/da Mg’ye ihtiyaç duyar. Alınacak verim doğrultusunda saf değerler ve toprak analizleri göz önünde bulundurularak gübreleme programları yapılmalıdır.
Zeytin Yetiştiriciliğinde Zararlılarla Mücadele
Zeytin yetiştiriciliğinde farklı aşamalarda ortaya çıkan birçok zararlı faktör bulunur. Zeytin zararlılarına kök uru, zeytin sineği ve verticillium solgunluğu örnek olarak verilebilir. Zeytin zararlıları ile mücadelede yetiştiricilerin tercih edebileceği birden fazla yöntem tercih edilebilir. Yetiştiricilik sürecindeki her bir aşamada alınacak uygun önlemlerle zararlı oluşumu engellenebilir. Örneğin, dikim yapmadan önce toprak analizi gerçekleştirmek ve farklı parametrelerde veriler almak faydalı olabilir. Zira bazı zararlılar uzun süreler boyunca toprakta yaşayabilir ve ilerleyen dönemlerde ortaya çıkarak zeytin ağacını öldürebilir.
Mücadele için yetiştiriciler organik ve kimyasal yöntemlere başvurabilir. Bazı senaryolarda zararlıların ortadan kaldırılması için sulamayı, gübrelemeyi dengelemek yeterli olabilir. Bazı durumlarda da yetiştiricilerin zeytin ağacını hayatta tutabilmek için kimyasal tarım ilaçlarını tercih etmesi gerekebilir. Zeytin ağaçlarının gelişimini titizlikle her aşamada dikkat ederek zararlıları tespit edebilirsiniz. Kimyasal bir takviye kullanmadan önce ise mutlaka uzmanlara başvurmanız gerekir. Zeytin yetiştiriciliğine dair detaylar ve zeytin zararlıları ile mücadele konusunda Hektaş’ın uzmanlarından destek alabilirsiniz.